Inuit Ukiuqtaqtumiuqatigiit Katimajingita Miksaanut: Ukiuqtaqtumut Katimajiit

Taakkua Ukiuqtaqtumut Katimajiit sivullirmi−qaujimajausimajuq gavamautigiit katimaninga ukiuqtaqtumi piqataunirmut Sivulliqpaami pigiaqtitaminiq 1991−mi sitamaujuqtuq ukiuqtaqtumi nunaliit atiliurmata Ukiuqtaqtumi Avatilirinirmut Saputitaujjutimut Tukimuagutimik. Upigivaqaqpugut iqqanaijaarisimajattinnit pigiaqtitauvallianingani Ukiuqtaqtumut Katimajiit, piluaqtumi pilirinirisimajangit Inuit Ukiuqtaqtumiuqatigiit Katimajingita Kanatami Iksivatarisimajangata Miali Saiman. Pigiaqtitaminiq Aatuaami Sitipiri 19, 1996, ammalu kanata sivulliqpaami iksivautaulluni pigiaqsuni 1996 tikitsugu 1998. Iksivautanga Ukiuqtaqtumut Katimajiit arraaguuk marruuk aniguraimmatik kingurviqtautimmata.

Taakkua Ukiuqtaqtumut Katimajiit sitamaujunngigaqtuni nunani Ukiuqtaqtumi Pisimajut – Kanata, Mialigait Nunanganni, Nuavuai, Vinlan, Suiitan, Russia, Aisilan, ammalu Tanmaak. Kisiani nunait avittuqtausimajuni nunaqutiliit ukiuqtaqtumi ilaugunnaqtut.

Katimaniugajuttut ukiuqtaqtumut Katimajiit Minitangita Katimaningit, arraaguuk marruuk aniguraimmatik katimavattut. Taakkua Angajuqqaat Ukiuqtaqtumi Kamajiit katimaningit arraagumi katimaniuvattut aulaniarlugu iqqanaijaangat Ukiuqtaqtumut Katimajiit nalunaiqtaujut Ukiuqtaqtumut Katimajiit Minitangita Katimaninginni.

Inuit Ukiuqtaqtumiuqatigiit Katimajingit pingasuujuqturijaujuni Nunaqaqqaaqsimajunut Atainnarniarlutik Piqataujut Timiujunut. Katujjiqatigiinngaqtauniminingit Atainnarnilirlutik Piqataujut Pigiaqtitaminiq atuinnauviqarniarmat taimanngalimaaq ammalu atangiqtumik tukisiniarviugunnarluni ukiuqtaqtumut nunaqaqqaaqsimajunut kiggaqtuijunut taakkunani Ukiuqtaqtumut Katimajini. Taanna atuagaq atuqtuq iluunnanginnut katimanirnut ammalu pilirianginnut Ukiuqtaqtumut Katimajiit.

Atainnarniarlutik Piqataujut aulatsigunnaqtut katimanirni, ammalu aulanirmut tukimuagutiksanik uqausiqarunnaqsutik tukitaarutigitsautigigialinginnit Iksivautarijaujuup. Katimajjutiksait ammalu Ministait Katimaningit qimirrunattaugiaqasuunguvut sivurngani tukisiniarutaulutik taakkununga; ilaliujjauqujigunnaqtut katimajjutiksanut. Arraaguuk marruuk aniguqtillugik katimaniqarumappata Angajuqqaat Ukiuqtaqtumi Kamajiit, Atainnarniarlutik Piqataujut Isumasiuqtaugiaqaqsimagialiit sivurngani.

Atainnarniarlutik Piqataujut piliriqatigiigutaugunnaqtunit tuksirarunnaqtut, suurlu piliriaqsaujunit. Tamanna iluunnaagut ininganik taakkua ukiuqtaqtuminunaqaqqaaqsimajut Inuit taakkunani Ukiuqtaqtumut Katimajiit ajjiqanngittut mitsausallugit (ilaannikkut appasippattuq) pilirijut inungni nunarjuami asinginni gavamaunirmut katimaniuvattuni. Kisianili, tukitaarutiqarnianirmut Ukiuqtaqtumut Katimajiit ilagijaunginnapattut taakkunani sitamaujunngigaqtuni nunalipaujaujuni, malillugu angiqatigiigutausimajuq Taakkua Atainnarniarlutik Piqataujut ikajuqtuqtaujut Nunaqaqqaaqsimajumut Inungnut Titiraqtigijaukainnaqtumut, inilik Turaamsumi, Nuavaimi.

Amisut ungataaniittut qulit marrullu “Nautsituqtiit Nunarjuat” taakkunani Ukiuqtaqtumut Katimajini. Nautsituqtiit niruarunnautiqanngittut Ukiuqtaqtumut Katimajini.

Taakkua Ukiuqtaqtumut Katimajiit iqqanaijaanga turaaqtitsisimavuq pivalliajauninginnut asingit katimaniit qaujisaqpattut turaaqtaqaqsutik isumaaluutaujumik, suurlu tukimuattitaulluni tuavirnaqtuqaqtillugu tariumi qanuq pilirigiaqarnirmik Ukiuqtaqtumi Sijjanik Nautsiturnirmut Katimanirniq; kiinaujaliurasuarutitigut pivalliatitsiniq tavvuuna ukiuqtaqtumi kiinaujaliurasuarnirmut katimajingitigut; ammalu ukiuqtaqtumi ilinniarniliriniq ammalu qaujisaqtuliriniq Silattusarvijjuangani Ukiuqtaqtumi.

Taakkua Ukiuqtaqtumut Katimajiit atuinnautitsisimajut katimanirmik aajiiqatigiigutautillugit pingasut pijariaqallaritsimajut maligatigut allani nunaliujut killisiniaqtautillugu piliriqataunirmi, uqsuqtirutimik kuvijuqaqpat pivagiijaqsimaniq ammalu qanuigiarviqarniq, ammalu qiniqtuliriniq. Sivulliq katimaniminiq 2011−ngutillugu Ukiuqtaqtumi Qiniqtulirinirmut Angiqatigiigutimik. Nunaliujut allait aajiiqatigiigutausimammijut silataani ikajuqtuiningitta Ukiuqtaqtumi Katimajiit isumaaluutaujut pillugit suurlu iqaluliriniq, nanuliriniq ammalu tuktunik aulatsiniq, taakkua inuisattut tailugit.

Ukiuqtaqtumut Katimajiit saqqititsinginnaujaqtut atangiqtunik, sivuliqtaujunik−sulijunik avatilirinirmuungajunik, uumajut najugangita silatingitalu qanuittuuningita ammalu qanuittuuvanningit pillugit qaujisautinik piliriqatigiittunut katujjiqatigiiktuqutimitigut ukutiguuna titiqqaq sivulliq titiqsimajut Nalunaiqsigutiit Katujjiqatigiinngujunik (Ukiuqtaqtumi Sururutaugunnaqtut Pillugit Qanuigiarnianirmut Piliriaq, Ukiuqtaqtumi Nautsiturnirmut ammalu Qaujisarnirmut Piliriaq, Piuqsuaqtauningit Ukiuqtaqtumi Uumajut ammalu Nunarait, Upalurnaqtumiittailimaniq, Pivagiijaqsimaniq ammalu Qanuigiarniarniq, Saputijauninga Ukiuqtaqtumi Tariup Avatingita, ammalu Aulatsinirmik Pivallianirmut Piliriqatigiit Katujjiqatigiinngit). Inuit Ukiuqtaqtumiuqatigiit Katimajingit taakkunani atunik piqatauviliit Piliriqatigiittunut Katujjiqatigiinut. Nalunaijaigiakkanniqsimajut piliriqattaqsimanitta miksaanut taakkunani unikkaaliangusimajut taakkunani Inuit Ukiuqtaqtumiuqatigiit Katimajingita (Kanata) Arraagutamaaqsiutinginnik Unikkaaliarisimajuni, Piqasiutimmijuttauq Pilirinirnut unikkaaliarisimajut aktuajut Katimanirisuuttinnut, arraagut sitamat aniguraimmata katimaqatigiinniusuuq.

Piliriqatigiit Katujjiqatigiit pigiaqtitsisuut piliqiaksanit ammalu piliriaksait tilijaujjutaujut Ukiuqtaqtumut Katimajiit Ministanginnut, titiraqtausimammat taimaak Ministait Angirutinginni, taanna titiraqtausimajut pisimajut Ministait Katimaqattarniminingita Kinguningani.

Uvvaukua titiraqtausimajut atangiqtut Ukiuqtaqtumut Katimajiit Piliriqatigiingnirmut Katujjiqatigiit:

• Ukiuqtaqtumi Sururutaugunnaqtut Pillugit Qanuigiarnianirmut Piliriaq
• Ukiuqtaqtumi Nautsiturnirmut ammalu Qaujisarnirmut Piliriaq
• Piuqsuaqtauningit Ukiuqtaqtumi Uumajut ammalu Nunarait
• Upalurnaqtumiittailimaniq, Pivagiijaqsimaniq ammalu Qanuigiarniarniq
• Saputijauninga Ukiuqtaqtumi Tariup Avatingita
• Aulatsinirmik Pivallianirmut Piliriqatigiit Katujjiqatigiinngit

Atukunik piliriqatigiittut katujjiqatigiit ikiaqqaviliit, atangiqtunik nalunaijaqsimajunik titiraqsimajuqtalinnik piliriangita pimmariujut miksaanut.

Inuit Ukiuqtaqtumiuqatigiit Katimajingita Miksaanut: Katujjiqatigiit Nunaliuqatigiit

Inuit Ukiuqtaqtumiuqatigiit Katimajingita takunnannguaqattaqsimajanga taimanngalimaaq iqqanaijaqatiqarluni Katujjiqatigiittunik Nunaliuqatigiinit, amisullu aktuajut timiqutigijaujut, pivaalliqtikannirumallugu timiqarnirmut inungmik pijunnautingit Inuit, asingillu isumaaluutaujut suurlu saputijaujariaqarningit uumajut ammalu avati 1983−ngutillugu Inuit Ukiuqtaqtumiuqatigiit Katimajingit tunijaminiit “Qaujigiarviuvanniaqtut Qanuilingajuqalirmangaaq” Katujjiqatigiittut Nunaliuqatigiit ataani pilirijiullutik taakkua Kiinaujaliurasuarnirmut ammalu Inuusiqausiq Pillugu Katimajiit – qaujimajaujuq imaak ECOSOC.

2000−ngutillugu taakkua Katujjiqatigiittut Nunaliuqatigiinut Katimajiunginnarniarlutik Katimajiit Nunaqaqqaaqsimajut Isumaaluutigijangit pillugit pigiaqtitaminiq. Titaanna ukiuqtaqtuq ilitarijaulluni nunaliuninganik Inungnut Saaminullu iksivaarviugunnarluni katimanirmi. Katimajiunginnarniarlutik Katimajiit Katimaningat aqqutitsiavauvuq taakkununga Katujjiqatigiittut Nunaliuqatigiit timiqutinganut pilirialinnut nunaqaqqaaqsimajut pijunnautinginnit.

Ilaliutitillugu, Qaujimalitaq Pijjusilik Pijunnautingit Nunaqaqqaaqsimajut Inuit Pillugit uqaujjigiaqpattut taakkuninga Katujjiqatigiittunit Nunaliuqatigiinit inuup pijunnautiqarninginnut katimajiinit.

Iqqanaijaqatiqarnikkut taakkuninga Katujjiqatigiittunit Nunaliuqatigiinit Inuit ikajuqsisimajut saqqitauninganut taanna Katujjiqatigiittut Nunaliuqatigiit Angirutimininga Titiraqtausimajuq Pijunnautingita Nunaqaqqaaqsimajut Inuit, atuliqtaminiq Sitipiri 13−ngutillugu, 2007. Taanna atuqtausimajumik titiraqtausimajuq atuutiqallarittuq pilirijjutigilugu Inunnut aksuruaqainnaqtunik sapujjinirmik pijunnautittinnik, iliqqusikkut piqqusituqait, kiinaujaliurunnaqsikannirunnanikkut, ammalu gavamalirinikkut pivallianirmik.

Ikajuqsisimajugut killisianirnirmut qaujisaqtulirinirmut sukattumik asijjipallianingata Silaup miksaanut suurlu unikkaangitigut Gavamauqatigiittut Katimajingit Silaup Asijjipallianinga pillugu. Iqqanaijaqattaqsimajugut ajuinnaqsuta Katimaninginni Piliriqatigiit (Piliriqatigiit katimaningit) taakkununga Katujjiqatigiittunut Nunaliuqatigiinut Aturniaqtanganik Titiraqsimajuq Katimautiqarnirmut Silaup Asijjipallianingata miksaanut tusaqtautitsilutik asijjitangittumik pijjutilimmik alurianaqtut attuinirlugunnaqtut silaup asijjirninganut pillugit ukiuqtaqtumi nunattinni attuinirluttut.

Inuit Ukiuqtaqtumiuqatigiit Katimajingit piliriqataunginnaqtut taakkunani Katujjiqatigiit Nunaliuqatigiinut Avatilirinirmut Piliriami. Sivuliqtuq nunarjuami avatilirinirmut pijunnautiqaqtitaunikkut aaqqiksijjutauvattuq nunarjuami avatilirinirmut katimajjutauniaqtumi, kajungiqsaigutilik atuliqtitausimaninganik avatilirinirmut amisuuningita aulasitsinirmut pivalliajjutaugunnaqtut taakkunani Katujjiqatigiitut Nunaliuqatigiit aulajjusinganni, ammalu pijitsiqsuni pijunnarniqaqtitaulluni nipigijaq nunarjuami avatilirinirmut.

Katujjiqatigiit Nunaliuqatigiit Avatilirinirmut Piliriap tilijaujjutigisimajanga Piliriariniarlugu sivulirviqarluni ammalu kajungiqsaigutiqarluni namminiqaqagiingnirmik kamatsianirmut avatimik piniarnimigut, tusaumatitsinikkut, ammalu piviqaqtillugit ajauqturlugit nunaliujut ammalu inungit inuusirminni kamatsiariakkanniqullugit kinguvaangujunut aulamatauliqunagit. Tuttavvik allavviqarviujuq Nairuupi, Kianja.

Iqqanaijaanga katiqsurlugit sitamaujungigaqtunut nunarjuami katimajjutaugumajunut ukuangulutik: silaup asijjirninga, suraijaimut ammalu apurutauqattaqtut, uumaniqaqtut najugarminit attuaqatigiinninginnik aulatsiniq, avatilirinirmut gavamauniqarniq, sururnaqtuliit ammalu attakuit, aturunnaqtutigut surraitutigut atuqtititsiarniq, ammalu avatilirinirmuungajut qimirrujauninga.

Inuit Ukiuqtaqtumiuqatigiit Katimajingit atuutilimmik ilitsisimaviqaqput ilanganni Katujjiqatigiit Nunaliuqatigiinut Avatilirinirmut Piliriami pilirijjutaujuni qaujimajaujumik Sitaakhuum Katimajingit Aktuijut Sururnaqtut Suruutaujut, qaujimajaujut POP−nit. Nunarjuami nunaliuqatigiit sapuujjigiaqarmata inuup timinganik ammalu avatimik saputilugit suruqsautiliit avatimiinginnilisuut akuniujumik, siammapatsuni nunait asinginnut, nuappallialluni inuup timingata uqsuuninginni ammalu uumajut taimaaksainnaq attuqtaullutik, ulurianaqtunit aktuinirlugutiqarunnaqtut inuup timinganik uvvaluunnit avatimik.

Aniqtirijaqarniq Katimajingit Aktuijunit Sururnaqtunit suruutaujunik aanniaqtaarutaugunnaqpuq piqasiutillugit aaqqittaugunnanginniraqtaq, ilusirluttumik irniniit, timiup unatautingit surrattausimalutik sanngiittuulutik ammalu irniurutingit attunirluttausimalutik, ammalu aanniaqalirutaugunnaniqsaulluni ammalu surattaulutik timimut avalangajut ippinniajjutit. Piliriningat sivitujumut ingirragasuarnirmut, atausiq gavama taannatuuluni pijunnangilaq saputilugit inuqutini uvvaluunnit avatimik sitaakhuum Katimajingit Aktuijut Sururnaqtut suruutaujut,tamanna kamaginiarlugu nunarjualimaami akaunngilliurutauju, Sitaakhuum Katimajingit aktuijut sururnaqtut suruutaujut pillugit, atuliqtaminiq 2001−ngutillugu, pijariaqaqtitsijut pilirijiqutiminnik qaujisaqullugit pitaqarunniiqullugu mikkillivaalliquluguluunniit Katimajingit Aktuijut Sururnaqtut suruutaujut avatimuuqqarninga.

Mitsauttumik, Minamita Angiqatigiigutingat Saviksakatuliqtaminiq 2013−ngutillugu, nunarjuami Inuit sapuujjigiaqarmata inuup timinganik avatimillu saviksaq attuinirlupanninga pillugu. Atuqtitaugialiqtuminiq 2017−mi. Angiqatigiigut qaujititsivalliammat nunarjuami saviksaq imaigunsarninganik, nunami tavvuruqpallianginnaraluaqtillugu, atuutilik qautamaat atuqtauvattuni kisutuinnarni ammalu silamut nuappallialluni, ijjumut ammalu imarnut ajjigiingittutigut. Aulatsiniq silamut nuappallianinganik saviksaup saviksaunilimaamini sivulliutijaugutausimavuq aaqqisuqtauvallianinginnut pijaksait Angiqatigiigut malillugu.

Piliriarisimajanginni angijuutauqataujut taakkua Minamita Angiqatigiigutingani piqasiutitsugu nuqqaqtitsiniq nutani saviksaniaqtuni ujararniarvingnik, nuqqaqtitauvallianingit ullumi aulajut ujararniarviit, nuqqaqtitauvallianingit ammalu nuqqaqtitauninga saviksamik atuqpanniup amisuni piqutini ammalu pivalliagutaujuni, aulalugit atuagangaqauqtillugit silamut pujurluijarniit nuappalliavanningillu nunamut imarmullu, ammalu atuagaq titiraqtausimatsiaqtumi ilangani sananiq ammalu angiluangittumik−ukumainningitigut guulumik ujararniarniq.

Taanna Katujjiqatigiit Nunaliuqatigiit Angiqatigiiguutingat pillugu Maligaq Tariumut nunarjuami maligaq atuliqtaminiq 1982−ngutillugu. Kinguvviutijuminiq sitamanut Jiniva Angiqatigiinguutinut ukiuq 1958 tamaani pigiaqtuminiq isumaaluutigillugu nunaliujut tariunga ammalu qanigijanginni killiliuqtausimaningitigu nunaliit, nunamiup, qutsittumi tariut, iqalugasuarviit ammalu piuqsuaqtauningit uumajut atuqtaugunnaqtut qutsittuni tariuniittut. Taakkua Saqqititsisimajut Pingasunik nutaanik pilirivingnik: Nunarjuami Maligaq Tariuq pillugu; Nunarjuami Iqqarmut Pijunnarniqaqtitauniq; ammalu Maligaq Kilgliqaqtitaugutinginnut Nunauniup.

Inuit Ukiuqtaqtumiuqatigiit Katimajingit piliriqatiqaqpattut Katujjiqatigiit Nunaliuqatigiinut Angiqatigiigutingat Maligarmut Tariumut Katimajinit Nunarjuami Imarmiutalirinirmut Timiqutingijaujumi pijjutigillugu usikataqattarniit atuqattarnirlu sannginiqsanik tangiqarniqsanik uqsuqtirutinik ukiuqtaqtumi, suurlu, uvanittauq Nunarjuami Katujjiqatigiit Piuqsuaqtauqullugu Nuna Pijjutigillugu supujjauningat uumajut ukiuqtaqtumi.

Katujjiqatigiit Nunaliuqatigiinut Angiqatigiigutingat Maligarmut Tariumut Maligalirinirmuungajunut pilirijiuniaqtillugit titiraqtausimajut tariurmiutanut ammalu tariumi qanuiliuruluujarniuvattunut. Taakkua Nunarjuami Katujjiqatigiit Piuqsuaqtauqullugu Nuna nangminiqaqatimingnit piliriqatiliit turaaqtaqaqsutik atuliqtautitsinirmik angiqatigiiguutimik (Katujjiqatigiit Nunaliuqatigiinut Angiqatigiigutingat Maligarmut Tariumut UNCLOS IA) matusiniaqtunik pimmariujunik akunniraqutaujunik gavamaunirmut.

Taanna Nunarjuami Katujjiqatigiit Piuqsuaqtauqullugu Nuna ilagijaujjutiqaqsuni katujjiqatigiit tamakkiinnik taakkunani gavamakkunnik ammalu inuuqatigiit pillugu katujjiqatigiit timiqutigijaujuni. Iqqanaijaqatiqaqpattuq Katujjiqatigiittunik Nunaliuqatigiit. Aulaliqtaminingat atuqsugulu aqqusaaqtaujuni, ikajuutijut ammalu tikiutijuminiullunilu ungataanittut 1,400 ilaujjutiliit timiqutigijaujut ammalu tusarviuniqsutik ungataaniittut 17,000 qaujimalitait. Inuit Ukiuqtaqtumiuqatigiit Katimajingit ilaujjutilik taakkunani Nunarjuami Katujjiqatigiit Piuqsuaqtauqullugu Nuna. Tamanna ajjigiinnginnilik ammalu amisut qaujimaniliit pijunnatitsivut taakkuninga Nunarjuami Katujjiqatigiit Piuqsuaqtauqullugu Nuna nunarjuami pijunnautiqaqtitaulluni qanuilingalirmangaaq qaujimanaasuaqtiit nuna surraittuq, qaujisaqpatsutillu qanuq saputitsiariaqarmangaaq.

Atuutiqallarittuq ilangat pilirijjusiujuut taakkunangat Nunarjuami Katujjiqatigiit Piuqsuaqtauqullugu Nuna Angiqatigiiguti Nunarjuami Tauqsiiqattanirmut Nungutuinnariaqaliqtunik Uumajunik Silamiutanik ammalu Nunaranit, nunarjuami angiqatigiigut taakkunani gavamani. Turaaqtalik nunarjuami tauqsiivanniq qaujisautauniaqtunit uumajunit ammalu nunaqarnit ilimanaqtumiititsinngingikkaluarmangaaq  aannaumanasuarninginnik uumajut.

Inuit Ukiuqtaqtumiuqatigiit Katimajingit Angiqatigiiguti Nunarjuami Tauqsiiqattanirmut Nungutuinnariaqaliqtunik Uumajunik silamiutanik ammalu nunaranit katimaninginni saputijauqullugit inut tauqsiigutiqaqpanninga nanurarmik, ammaluttauq tuugaannginnik tugaaliup ammalu aiviiup, suurlu tamakkua. Arraagutamaat, nunarjuami uumajunik tauqsiiniq mitsausaqtausimajuq pilianginniittut kiinaujait akinginnut ammalu piqasiutilugu ᕼaannamanginniittut miliangullutik nunarait ammalu majut qaujisautitsait. Tauqsiiniq sunatuinnarniq, uumajunik uumatillugit nunaraillu ilaurutauliqsutik sanajaujunut atugaksanut uumajumiinngaaqtut. Saqqijaaqtitauningit ilangita uumajut ammalu nunarait quvvasittut ammalu tauqsiigutauvattut, katitautsutik pijjutaujut, suurlu pinasuaqtaujuq pillugu kisiarutaulualimut,  nungutitsivalliammat sukattumik amisuuninginnit ilanginni nungutaukasaqsimallutik uumajut. Amisut uumajut tauqsiigutauvattut nungunniujanngittut, kisiani aaqqittausimaninga atuqtauningalu angiqatigiigutiup aulatautsiaqullugit tauqsiiniit pimmariummat aulatsisiarniq saputitsiarniarlugit tamakkua atuutiliit sivuniksami.

Pijjutigillugu tausiiqattarniq uumajunik silamiutanik ammalu nunararnik tariup akianut taakkunani nunaliujunut, pinasuarutauninga maligaliuqtaunirmut nunarjuami katujjiqatigiiguutaugiaqaqpuq saputijautsiaqullugit uumajut saputijaujarialiit pijauluaqunagit−nungutauqunagit. Angiqatigiiguti Nunarjuami Tauqsiiqattanirmut Nungutuinnariaqaliqtunik Uumajunik Silamiutanik ammalu nunaranit pigiaqtuminiq katujjiqatigiinniqtaqaqullugu tamatumunga. Ullumi, angirutiqaqsimajut ajjigiingittunik sapujjiniarnirmik ungataanittunit 37,000 uumajunit ammalu nunaranit, tauqsiigutauppataluunniit uumatillugit, miqquqaqtillugit atigigijaugutik uvvaluunniit paniqtitsimajut nunarait uavutiksajait.

Pigiaqtitsigutiminiq Katujjiqatigiit Nunaliuqatigiit Pivalliatitsinirmut Pilirianganut Kajusititsigutausimajuq aaqqitsimajunut turaaqtaujunut – qaujimajaujut Aulatsinirmut Pivalliatitsinirmut Turaagaujut. Qaaqattarunniiqujijut, suputilugu nunarjuaq ammalu makimatsiarniqarluni ilagillugit taakkua nutaami 2030−mi Katimautiksaq Aulatsinirmik Pivalliatitsiniq.

Tamannatagga piliriangat quviagillugu taakkua Inuit Ukiuqtaqtumiuqatigiit Katimajingita pigiaqtitamininga takunnagarillunijjuk. Atuliqtaq iluunnainnut taakkununga Katujjiqatigiit Nunaliuqatigiit Ilaujjutilinnut Nunalirjuanut pigiaqtitaulluni 2015−mi, taanna 2030−nguliqpat Katimaljutiksaq atuinnautitsijuq titiqtugaqtausimajunik sailinirmut ammalu pivalliaqullugit Inuit ammalu nuna inigijangat. Iqqanaijaarigumajanga uummatimiutarillunijjuk taakkua Qulillu Sitamaujungigaqtullu Aulatsinirmut Pivalliatitsinirmut Turaaqtaujut, tuavirijaujut pigiaqtaugumallutik taakkununga nunarjuamiunut – pigiaqtitaminiq ammalu pivalliatuinnaqtuq – nunarjuami nangminiqaqatigiittunut piliriqatigiittunut. Ilitaqsisimammata qaangattarunniinniq ammalu asingit ajuqsanaqtut katujjaugiaqarmatik tukimuagutiliuqtuqarniatillugu aaqqigiarigutauniaqtunik ilusirmik ammalu ilinniaqtulirinirmik, atsitigiarlugu ajjigiingititsiniq, ammalu ikajuqturlugu kiinaujaliurunnanikkut piruqpalliagunnarniq – piqasiutiinnarlugu silaup asijjipallianinga ammalu iqqanaijaaqarniq piuqsuarlugu surraittuukurlugu tariuvut ammalu napaaqtuvut. Taanna Aulatsinirmut Pivalliatitsinirmut Turaaqtaujut kajusititsijuq piruqpalliatuinnaqtumik iqqanaijaanguqattaqsimaninganut nunarjuamiuqatigiit ammalu taakkua Katujjiqatigiittut Nunaliuqatigiit, Piqatiutitsugu Katujjiqatigiittut Nunaliuqatigiit Pilirivinga Kiinaujaliurasuarnirmut ammalu Inuuqatigiigusiit Pillugit.

Una naittuq katujjiqatigiit Nunaliuqatigiit Katimaniriqattaqsimajangit , ammalu angiqatigiigutingit Inuit Ukiuqtaqtumiuqatigiit Katimajingit piqataunginnaqtut ukunani:

• Katujjiqatigiit Katimajjutiqaqtillugit Kajusinnaaniaqtillugu Katimaniq Pillugit Nunaqaqqaaqsimajut Isumaaluutingit
• Katujjiqatigiit Titiraqsimajangat Silaup Asijjipallianinga Pillugu
• Katujjiqatigiit Nunarjuami Imarmiutalirinirmut Timiqutingijaujuq
• Katujjiqatigiit Nunaliuqatigiinut Angiqatigiigutingat Maligarmut Tariumut
• Katujjiqatigiit Nunaliuqatigiinut Avatilirinirmut Piliriaq
• Sitaakhuum Angiqatigiigutingat Pillugit Pitaqainnaqtut Sururnaqtut Suruutaujut
• Minamita Angiqatigiigutingat Saviksak Pillugu (Minamita Angiqatigiigutingat)
• Katujjiqatigiit Nunaliuqatigiinut Pilirivik Aulatsinirmut Pivalliatitsinirmut Tuvaangujunik
• Katujjiqatigiit Nunaliuqatigiinut Titiraqtausimaninga Pijunnautingita Nunaqaqqaaqsimajut inuit

Atunik taakkua timiujut ikiaqqiviqutiliit sangminiq, tusaratsaqautsiaqsunik piliriningita miksaanut.

Inuit Ukiuqtaqtumiuqatigiit Katimajingita Miksaanut: Kanatami Qutsittuni Ukiuqtaqtuni ammalu Ukiuqtaqtumi Atuagarmut Titiraqsimaninga−Nunarjuamiuqatigiit Pigiarninga

Utupiri, 2019−ngutillugu Kanatami Gavamakkut uqalimaaganngutitsinirmata nutaamik kanatami qutsittuni Ukiuqtaqtuni ammalu Ukiuqtaqtumi Atuagarmut Titiraqsimajamingnik, arraagugasagalangnit aaqqisuktauvalliasimajuq Kanatami, nunaqaqqaaqsimajut katujjiqatigiit ilaliutititsiqatausimajut pivalliajauninganut taaksuma atuagaup Pijjutigillugu Nunarjuarmiuqatigiit Pigiarninga, Inuit Ukiuqtaqtumiuqatigiit Katimajingikkut Piqatausimajut tukisiniaqatigiinngini ilasiutititsinirnilu kingulliqpaamik titiqqaunialiqtillugu tavvani titiqqaruqtaugasuaqsimajumi.

Nunarjuamiuqatigiit Pigiarninga ilagivauk ijjuniqsaup atuagaup titiraqtausimaningata taijaq “Kanataup Qutsittunginnut ammalu Ukiuqtatunut Atuagaup Titiraqsimaninga” ilulilik sitamaujuqtunik pimmariutillugit tuvaangujunik ammalu turaangajunut piliriangugumajut tamatumungalingajut. Arviniliit ilulingit Nunarjuamiuqatigiit Pigiarninganik mitsaulluni ammalu tuvaangut titiraqtausimalutik titiqqarmi titiraqtaugianngaqtuminirmi.

Nunarjuamiuqatigiit Pigiarninga pigiarutilik nalunaijaqsugit ullumisiutiuliqtut nunarjuami ukiuqtaqtuni. Ukiuqtaqtumut Katimajiit piliriqatauvut atuagarmi Kanata sitamaujuqturijaulluni nunalirjuanguninga Ukiuqtaqtumut Katimajilik. Inuit Ukiuqtaqtumiuqatigiit Katimajingit pingasuujuqturijaulluni Nunaqaqqaaqsimajut Inuit Timiqutinga Piqataunginnaqtut.

Saqqititaminiq 1996−ngutillugu Aatuaami, tunngaviliuqtausimatsiaqsuni iqqanaijaangusimaninga sivuliqtiuqatausimajumut Inuit Ukiuqtaqtumiuqatigiit Katimajingita Kanatami Iksivautanganut Miali Saimanmut, Ukiuqtaqtumi Katimajiit katititsivattut ukiuqtaqtuni nunaligijaujuniinngaaqtunik, Nunaqaqqaaqsimajunik ammalu qaujisaqtinik uqausiuqullugit avatittinnit pivalliajunit kamatsiarunnarniq ammalu avatimuungajunik sapujjinirmik ukiuqtaqtumi.

Nunarjuamiuqatigiit Pigiarninga Nalunaiqsisimajut pivalliajaugumaninganik ukiuqtaqtuq. Qulillu pingasullu Ukiuqtangittuni Nunaliit Iurupmi Aisamilu angiqtitausimavut ilitarijausimallutik nautsituqtiit Ukiuqtaqtumi Katimajinut. Amisut saqqititsisimajut nangminiq ukiuqtaqtumut atuagarminnik ammalu tukimuagutiksanik, ilautikkanniqtunik takugumajut ukiuqtaqtumi.

Nunarjuami piliritaugumaliqpalliatuinnaqtut ukiuqtaqtumi ukiuqtarniit. Silaup asijjirninganut−aulatait ukiuqtaqtuni imakkut aqqutitaaqpalliatuinnaqtuq, turaaqtitsijuq tamanna nunarjuami usikattarumaniq ukiuqtaqtumut, iqaluliriniq ammalu surraittut atuqtaugunnarninginnut pivalliatitsinirmut. Tamannautillugu nunarjuami sapujjinasuaqtut amisunngupalliatuinnaqtut attanaqtumiittut ukiuqtaqtumi uumaniqaqtut najugarminit attuaqatigiinninginnik attunirluttausimalirningit silaup asijjirninganut.

Titiraqsimajuq uqaqsimajuqtalik imaimmat “Kanata kajusititsiniaqtuq atuqtautitsiluni iluunnaagut pijunnautigijaujut ammalu nangminiq gavamaunirmut nunamini ammalu ukiuqtaqtuup imanginni, piqasiutitsugu aqqut Uangnaqpasikkut Tunuviakkut.”

Titiraqsimajumi pingasut titiraqtausimajut piviksaqarviujut:

1. Sanngitsigiarlugit atuagait−tunngaviliit nunarjuami atuagautitaujunut ukiuqtaqtumi.
2. Nalunanngituutillugit nalunaijaqsimalugit Kanataup Ukiuqtaqtungita kiglingi, piqasiutilugit nalunaijaqsimaningit silatingita kigligijautitaujut kanataup imanginni iluilirni ukiuqtaqtumi tariumi.
3. Sivitturiarlugu Kanataup Nunarjuami piqatauvingit sivulliutijangita Kanataup Qustittunginnut ammalu Ukiuqtaqtunginnut. Tamanna piqasiujjijuq inuuqatigiit−kiinaujaliurasuarutitigut pivallianinga, silatturiakkannirniq qaujimanikkut, avatimik sapujjiniq ammalu saimatiqarniq nunaqqaaqsimajunik inungnit.

Tamakkua pingasut sivulliutitaugumajut kajusititauqullugit, Kanataup nunarjuami pitauvigijangit tukimuaktitauniaqtut ukununga pingasuujuqtunut tuvaarijaujunut:

1. Atuagait−tunngaviliit nunarjuami atuqtauqujaujunik ukiuqtaqtumi turaangatsiaqullugu nutaanut atuqtauliqtunut ammalu pivitsaqarviutitaugutaujunut
   • Tamanna Isumaksaqsiurutautigijautsiarialik Ilulilik Sitamanik Pijjutinit:
   • Uummarisitikkanirlugu Kanatamut Sivuliqtiuniq Katujjiqatigiit Katimaninginni Ukiuqtatumut isumaaluutaujut uqaqatigiiguutautillugit ammalu tukitaarutaujuqarniatillugu.
   • Pivaallitikkanirlugu Kiggaqtuiniq ammalu Piqatauniq Qutsittungit ammalu Ukiuqtaqtumi Kanatamiut Piqatauvigigialinnginnut Nunarjuami Katimanirni ammalu Aajiqatigiinnginnirni
   • Sanngitsigiarlugu Katujjiqatigiinnginnikkut Piliriqatigiingniq Ukiuqtaqtumut ammalu piqataugiaqallarittunut Ukiuqtangittuni Nunarjuani ammalu Piliriqataujunut Aulatsijunut.
   • Nalunaijatsiarlugit Nalunangillutik Kanatami Tariut Imauningit ammalu Kiglingit Ukiuqtaqtumi.
2. Kanatami Qutsittungit ammalu Ukiuqtaqtumi Nunaqaqqaaqsimajut sannginiqaqpuut ammalu ilusitsiaritsutik.
   • Tamatuminga tuvaaqarniq Kanata ukuninga ikajuqtuiniaqpuq:
   • Kaaqattaqtuqarunniirluni
   • Nangminiq inuusirmik kipisiqattarniq inuisallivaallitippallialugu.
   • Sanngitsigiarlugu isumakkut ilusiq ammalu timiup qanuinngitsiaqtumik-inuusiqarninga.
   • Avatiqatsiarniq surusiit inuusiqarviginiaqtanginni, ilinniaqtuliriniqtaqarluni, piqqusiliriniq, ilusiliriniq ammalu qanuinngitsiaqtumik−inuusiqarnirmik.
   • Avviarutaujunniirluni ilinnianiliriniq pillugu ilinniaqsimaniit
   • Kajusijumik ilinniatitsiqattarniq ammalu pijunnaqtaujut pivalliakannirvingitigut piviqaqtitauviulutik nunarjuami kigliliuqtausimajuni.
3. Sanngijuq, aulatsigunnaqtuq, siammaqsimajuq ammalu atangiijuq nunaliujumik ammalu avittuqtausimaningitigut nunait kiinaujaliurasuarningitigut
   • Tuvaaqarniq taaksuminga sivulliutijaugumajumik pivaallitillugit piviksaqarviugunnaqtut sanajulirinirmut ammalu kiinaujaliurutigilugu.
4. Qaqaujimaniq ammalu tuqisianiq tukimuaktitsivuuk isumaliurutaujuqaqtillugu tukitaarutauniaqtumik.
   • Tuvaaqarniq taaksuminga ikajuqtuivuq nunarjuami ukiuqtaqtuni killisiniarnirmik ammalu qaujisaqtulirinirmik katujjiqatigiingnirmik tusaqpaksutik qaujimaniqaqtuni piqatautitaunginnarningani Nunaqaqqaaqsimajut Qaujimaningat.
5. Kanatami Qutsittungita ammalu Ukiuqtaqtumi uumaniqaqtut najugarminit attuaqatigiinningit qanuinngittut ammalu uummarittut:
   • Amisut sivulliutijarialit ikajuqtuijut taaksuminga tuvaangujumik, piqasiutillugit:
   • Quvvariarlugu ammalu atuqtautillugu kanatami ammalu nunarjuami atunnginiqsauniq pujurluliuqtunit pujurlunik silamuuqqaijunik ammalu akuniungittumik−uulaniqaqrapattut silamut susurutaujut.
   • Atuqtautsiarluni piuqsuarniq, atuliqtitsikannirniq ammalu aulatsiniq atuqtauninginnik uumaniqaqtut najugarminit attuaqatigiinningit ammalu uumajut
   • Ikajuqtuiniq aulatsinirmit atuqtauningita uumajut miksaannut nunaqaqqaaqsimajunut inungnut.
   • Nangminiqaqatiqarniq nunanit avittuqtausimajuni, killiliuqtausimajuni ammalu nunaqaqqaaqsimajuni Nunaqaqqaaqsimajut inuit ilitaqsiqullugit, aulatsiqullugit ammalu piuqsuaqullugit piusirmitigut ammalu avatimi kasagitsiarialiit.
   • Tukimuattitsiniq tukisiumalugu silaup asijjipallianingata attuinirluningit ammalu ilittunirmut aturatsaujunnaqtut nautsiturnikkut ammalu qaujisarnikkut, piqasiutilugu nunaqaqqaaqtisimajunut−sivuliqtauniq ammalu nunalimmik−tunngaviqarlutik pinasuarniit
   • Pivaallitillugu ikajuqtuiniq silamut ilittupallianiq ammalu pinasuaqatigiinnginnirmut pinasuarniit
   • Pivaallitillugu tukisiumaqatigiinniq attuqtaugunnarninginnik uumaniqaqtut najugarminit attuaqatigiinningit ammalu ajjigiinngittut uumaniliit ammalu attuiniujut avatiup asijjirninganut
   • Qaujimagiatsiarlugu attanattailimaniq ammalu avatimik−kamatsiariaqarniq usikattanirni.
   • Nanngitsigiarlugu sururnaqtuqattailinirmut pinasuarniq ammalu nunguppaallitillugu nunait avittuqtausimaningitigut, kanatami, ammalu nunarjuami.
6. Saimmaqatigiinnginnirmik ikajuqtuiniq nangminiq−pinasuarniuvuq ammalu uummarittisilluni iqqagiiqattautinikkut piliriqatigiinnirnik taakkununga Nunaqaqqaaqsimajunut ammalu Nunaqaqqaaqsimanngittunut−inuuqatigiinut.
   • Piljutillaria taaksuma sivulliutijaujumajuup ikajuqtuqsugu tuvaaqarniq utiqtitsinirmik, uummaritsigiarinirmik, papataaqarnirmik aturlugulu ammalu nanngitsigiarlugit piqqusirijaujut qutsittuni ammalu ukiuqtaqtut nunaqaqqaaqsimajut inunginni, piqasiutilugit uqausuusiit ammalu qaujimalitait.

Nunarjuamiuqatigiit pigiarningata ikiaqqivinga uvaniittuq:

(qallunaatitut) https://www.rcaanc-cirnac.gc.ca/eng/1562867415721/1562867459588

(inuktituuqtut qaniujaaqpait) https://www.rcaanc-cirnac.gc.ca/iku/1562867415721/1562867459588

kanataup qutsittunginnut ammalu ukiuqqaqtunginnut atuagaup titiraqsimaningata ikiaqqivinga uvaniittuq:

(qallunaatitut) https://www.rcaanc-cirnac.gc.ca/eng/1560523306861/1560523330587#s6