Siitiipiri 29, 2016 – qujannamiirumajara Ruusaan Rant, Kaarutan Silattuqsarvijjuanganni angijuqqaaq, ilinniatigunnarngaanga ullumiujuq. Qujannamiirumallugillu Issivautait Tungilirijaujut, Jaan ᕼiginpatam ammalu Janipu Sipans pilirittiaqtualuuqqaummata ullaaq tukimuattitillutik.
Pimmariummat quviasuutiqariaqaratta piujunit pitaqaraimmat inuusittinni − nunalirjuattinnillu! Quviattunga uvaniiqataujunnanirnit Avatinut Ukiunut Nalliuniqsiuqaqtillugik Ukiuqtaqtumi Katimajiit − upinnarani piujualuit qanuittuminiusimajut ukiunit avatiujunik aniguqsimajunik.
Ullumiujuq, isumagijakka uqausirijumagakkit summat Ukiuqtaqtumi Katimaajit piujualuulauqsimammata.
Ullumiuliqtuq nalunaqtumit inuusiqaliratta. Assurunaqtuujumit, asijjipallianginnattiaqtunit avatittinni, nunamiugaluaqqat inunniugaluaqqat.
Takunnaqtugit pivalliajut inunnullu titiraqtauvattut, unataqtualunni takuvattugut silarjuami, qaaqtittijualunillu qukiajualunnillu attanallariliqtuq, inunnillu takuvattuta ipijuminirnit qimaajuminirnit, inuaqtaminirnillu jagasimajullu arnanit inuusuttunillu ajuliqtunit sapiliqtunit takuvattuta. Kisianilini, takunnarmijuguttau inunnit silarjuattiavammiutaugumajunik.
Taimaittuugaluaqtillugu, isumattiarasuinnaqtunga. Niriugijassaqtalik amisunik piujunik suvalliajuqaqpattuq. Tamakkua kamagivalliagattigu ilaliujjilluta piliriqatiqaqtutalu. Quviasuutiqatuinnangilluta piujunik, kisianili amisuruqtikannirialivut quviasuutissait. Piujunit saqqiqtuqasuuq inuttiavait nilliaqatigiiliraimmata.
Piujunit saqqiqtuqasuuq taakkuassainnait pigiatuaraimmata uqausirminik. Tamatumingali Ukiuqtaqtumi Katimajinginni, piujunit saqqiqtuqaqattaqtuq − pivallianginnaqtutillu − upinnarani nunaqaq aaqtuminiit tukiqattiaqtumit piliriqujaulauqtut Katimajinut pigiaqtausimajumit. Uqaqatigiinnikkut, piliriqatigiinnikkut, pigiaqpallianikkut tamakkuangummata ilaliutilugit, killiliutuinnangillugit, kisianili ajjiungittulilutit.
Quvianallarittuq inuttiavaalunnit takulluni uvani ullumi ajjiungittulisimajurjuaraalunnik assurunnaqtualunnik ukiunit avatinik aniguqtunik sivunituqaaluaniluugaluaq. Upittiaqtunga uvaniiqataunirnit ilissinni, ilittuqpaaluujunga naalatuinnaqtunga uqaqatiqaqtungallu ullaa manna. Ajjiungittulisimavusi.
Niruarassauqataujumavunga angijuqqaangunirmut Kanatami taakkuninga Inuit Ukiuqtaqtumiuqatigiit Katimajinginnut uppirijaqarama uqaqatigiiqattarluni, piliriqatigiiqattarluni kamavallialunilu, assuruutigijavut qaangirunnarattigu makimajjutiulirlutit ammalu assurunnaqtuq piusitillugit.
Iqqanaijaariqattaqsimajarnit niruarassaulauqsimammigama maligaliuqtirjuamut. Upinnarani ippigusulauqsimajunga ajjiungittuligunnarianga, piliriqatiqarlunga asinginni, piuniqsamit inuusiqtaaqtittinasuarlunga Inuuqatinnit, Inunnit Kanatami. Piqasiujjauttiaqattaqullugillu isumaliuqpattunit namituinnaq.
Taikkua ikajulauqsimajut saqqiitillugit Ukiuqtaqtumi Katimajinik avatiujunik ukiunit aniguqtunit taimaissainnalauqsimajut. Uqaqatigiilluni, piliriqatigiilluni pigiarlunilu ukiuqtaqtumi, silarjuamilu nalunanngittuq, piuniqsallariugajarngat.
Taikkua ikajuqsimajut saqqiisimajut Inuit Ukiuqtaqtumiuqatigiit Katimajinginni ukiunit 40−palunni taimaannainnaqtau pilauqsimammijut.
Inuit katujjiqatigiinginniungippat taissumani piliriqatigiillutit, silarjuamilu, piliriqatigiikkaluaqtillugit naammagijaunningippata tusarumanngittunilluunniit tamakkua saqqirajalaunngittut. Ammalu taanna ukiuqtaqtumi katimaji, kajusigunnarajalaunngittuq ilaliujjauninngippata inuit asingillu nunaqaqqaaqtuminit kiggaqtuqtaujut ullumiujuq. Attuaniqattiarngata sanngijualummit. Gavamakkut uqautisuurigakkit, sanajit, ilinniatittijiit, tunngavijut asingillu piqasiujjiqattarissi uvattinni tukiqattiaqtillugillu, assuruutigittiarlugillu, ikajuqturlugit saqqiijumaninginni sanngininginnillu katujjiqatigiittinni. Kisutuinnait piujut saqqirunnarngata.
Summalli Inuit Ukiuqtaqtumiuqatigiit Katimajingikkungit saqqilauqsimavat qanurlu assuruqtigilauqsimavat katujjiqatigiimit saqqiinasuaqtutit?
Assurunnaturjuaraaluulauqsimajuq 1970−nginni, Inuit unatalaunngimmatali unataqtititut, nunanginnillu jagailiqtutit, sunakkutaarnillu avatingannillu. Ilainnaaqtaujurjuaraaluullutillu taakkua Kalaałiit Nunaanit, Ulaasat, Kanatamiut Alaaskammiullu.
Pitaqanngiluarngat makimajjutissaujunik silarjuami ullumiujuq assuruutigijarjuaraalugillutigu. Ilinniaviqanngiluaratta, puvvirijunut aanniavinnit, aanniaviit, angijualut suli titirarassat. Uvaguunngippat, sanaviit ammalu gavamakkut parnautingit piliriassait, asijjiigajaqtut inuit nunanginni, angirratinni taavanngaaluk pigiarlugu ulaasaamit kalaałiup nunaanut tikilluni, asijjirassaungiqtut inuit nunanga, angirravut pigiaqtugu Ulaasaamit Kalaałiit Nunaanut. Pittiaqtaulaunngittiaratta.
Pigiarngarnipalunganni 1970, uqsualuttattiit ikajuqtaullutit timiujumit gavamatuqakkunillu ukiuqtaqtumuulauqsimammata alaaskamut isumaalunnguangittiaqtutit inunnit tauvanimiutarnit akunirjuaraaluk 1000−nginniittunit tamaanimiutausimajunik. Alaaska Inuk, Ipan ᕼapsan, Angijutti − asingillu inuit uqalauqsimajut “Aagga! ” sivuliqtiit inutuinnaillu katujjillutit assurulauqsimajut ukiugasarnut, nunaliruqtutillu. Taikani Uangnangani Sivingajuq Niuviamit saqqillutit. Iipan ᕼapsan maijaruqtuni.
Kanatamiut, Kalaałiit Nunaani, Ulaasaamillu Inuit ajjigiipalinnit atulauqsimammimmata sanajinik gavamakkunillu. Ujjirusulilauqsimammata ukiuqtaqtumi asijjipalliallarilirninganni utijjaarunniiqtutillu. Inuit takulauqtut ippigijaunngittiaqtutit ukiuqtaqtumi pivalliajunik parnattunit, ippigijaunngittiaqtutillu.
Qujagijakka sivuliqtigilauqtavut taissumani assuruqtualuugaluaqtutit sapililauqsimannginninginnut upattaugajunngittumiinginnarnatillu nammiq silarjuaminik. Qaujimalauqtut piliriqatigiikkutik, pijunnautivut pijumajavullu paqqijaujunnarninginni, taimaak tamanna ukiuqtaqtuq nikanarningannut.
Inuusuttuulauqsimajunga taissumani 1970−nginni. Aatuaamut Ilinniavijjuamut ilinniariaqtunga; taissumanili silattuqsarvimmi ilinniaqtitauniusanngimarippunga, Tagaaq Kuulimi illuqatiqaqtu, angujatuarilaunngitara kisianili tainna pigiaqtiuqataulauqtuq inuit ukiuqtaqtumiuqatigiit katimajingit ammalu sivulliqpaangulluni angijuqqaangulluni kanatami inuit katujjiqatigiinginnut, Inuit Tapiriit Kanatami, uvvaluunniit Inuit Taparisat Kanatamit taimaak taijauqattalauqsimammat uattiaru.
Inuit Sivuliqtiit qaigajuqattalauqsimajut akkakkutinnut uqaqatigiigiaqtuqtutik unnuamunut, piuniqsamit inuusiqaqujillutit Inunnit angirraminit.
Inunnit katisillunga suurlu Piul Iatmamit Nunatsiavummi, Saali Uats Nunavimmi, Saamma Rati Inuuvialuit Nunataarutinganni, Miali Saiman, uvaniiqataujuq Inunillullu Aatuaamiutarnit suurlu akkaga. Qaujimattialaunngittungali taakkua ajjiungittulinianngigiangita. Uattuarukkanniq piliriqatigiliqtugu akkaga, Uangnangani Sivingajuq Niuviami tusarumattialaurama kisulirimmangaata. Takulauqtunga nunalirjuatinni, Inuit piliriqatigiigiaqarninginni taimaak kisiani tusaqtaujunnarniarngata gavamakkutinnu pijunnaqtanginnillu ilisilutit.
Alaskami, Ipan ᕼapsan, ulurianaqtumi takulauqsimajuq ungasittumiutaunittinni, taimaassainnarlu isumalluni taikkuasainnait qaiqulilauqsimajangit Inuit, asingillu − taikunga Uangnangani Sivingajumut 1977−mi.
Taikanissainnaq, ukiut 40−kasat aniguqsimaliqtullugit, Inuit Katikkannilauqtut Kalaałiit Nunaanimiut, Kanatamiut, ammalu Alaaskamiut piliriqatigiinniaqtutit, nalliuniqsuutiqarlutit inunnit ajjiungittunit, piuqsuaqatigiillutit ukiuqtaqtuup avatinganni sivunittinnut kinguvaattinnut atuqtajumaarniaqtunik, inuillu parnautiginiaqtanginni pigiaqtillugit, piqujarnit isumagijanginnillu asinginni nunangannuungajunit. Inuit Ukiuqtaqtumiunguqatigiit Katimajingit saqqiqtunilu. Qaujimalualaunngittungali taikkua uqausirijauvattuminiit tusapillalauqsimajakka akkakkutinni pimmariuniariangita sivunittinni inunnut silarjuami piliriqatigiittiuniaqtutit.
Allaak qaujimalauqsimanngittunga qanutigi pimmariutiginiarmangaaq taikkua uqaqatigiinninginni kajusinniattialaaqtut, saqqitittiniunningippatali Ukiuqtaqtumi Katimajinut.
Pijjutigillugit Unatavijjuarniq taissumani, Inuit Sikaakkamiut Ulaasaamiut Katujjiqatigiingit piqataujunnalauqsimanngimmata 1977−mi katimaniujumit. Kinguninganili, atuni Inuit Ukiuqtaqtumiuqatigiit Katimajingit katimavijjuarninginni, inuqanngittumit issivautattaqainnalauqsimajuq ilagijaugajannguaraluaqtumit naamaniruqsimaninginnut ammalukitaaq. Taikani Juppimmi − uvvaluunniit Ulaasaamit Inummit − piqatajunnaqsijuqatainnalauqsimajuq Inuit Ukiuqtaqtumiuqatigiit Katimajinginnut.
Titiraqtainnarijjaangittakkali kajusinniriqattaqsimajangit Inuit Ukiuqtaqtumiuqatigiit Katimajingit ullumimut. Qaujimagassiu amisut. Ilaak, kisianili, uqakainnarumajunga pimmariujumit piqujarmit kajusititaulauqsimajumit sivuliqtimut Miali Saimanmut silarjuap quttiniqpaamuuqpallialilauqsimajumit Inuit Ukiuqtaqtumiuqatigiit Katimajingit isupalunginni 1980 pigiarngarnipalunginni 1990. Pitaqalauqsimanngimat katujjiqatigiimmit ukiuqtaqtumi piqujarnit namilimaaq ukiuqtaqtumi, Inuit Ukiuqtaqtumiuqatigiit Katimajingit namminiq pivallialilauqsimajut katimaqatiqaqtutit inunnit namituinnaattiaqtuni inuit nunanginni namminiriniaqtaminik aaqqissuilutik − turaangajutuujjaangittunillu inunnut kisianittau sanavinnut, gavamakkunnut, ilinniatittivattunut, asinginnullu. Tamanna isulilauqsimajuq 1991−mi, pijariatujunik sakiqtaujunnaliqtutit kikkutuinnarnut atilimmit “Maligait Ilulingillu Naamajut Ukiuqtaqtumi Piqujait”. Ullumimut tikittugu, taakkua maligait ilulingillu suli atuqtauvattut piujunik asijjiijjutaunasuaqtutit Inuit Nunalinginnut Ukiuqtaqtumillu namituinnaq.
Taakkua pigiarngarninginni takunnaqtaujut Inunnut tigumiaqtaunginnaqtut ullumimut ukiuqtaqtumu katimajinginnut aivajjuuqattalilauqsimajut taissumaniuvallaijuq.
Kanatamiut Inuit upigijaqariaqallarittut amisunit sivuliqtingit sanngijualuuninginnut saqqisimammata Inuit Ukiuqtaqtumiuqatigiit Katimajinginni sivumullu takunnarlutit quviasuutiqarlutit katujjiqatigiimmit ukiunut 40−kannirnut aggiqtunut!
Uqaqatigiigaigatta, piliriqatigiittuta, pigiaqtutalu, amisunit piujunik saqqiqtuqasuuq. Inuit taimaisimaliqtut ukiunut 40−kasannut, quviappungalu ukiunut avatiuliqtut Tisamaujuqtunik Ukiuqtaqtumi Timittaqaliqtuq − taakkualu Inuit Ukiuqtaqtumiuqatigiit Katimajingit, Saami katimajingit ammalu Ulaasaat katujjiqatigiingit Nunaqaqqaaqtuminirnut Ukiuqtaqtumi, Taimaisimammijut. Guitsin Katimajingit Silarjuami ammalu Ukiuqtaqtumi Atapaskan Katimajingit – ullumiujuq ilagijaujut uvattinnut − piliriqataunginnaqtuuliqtutillu. Piliriqatiqariassallu quvianattiaqtuq!
Tusaqsimagatta amisunit timiujunik Ukiuqtaqtumi Katimajiujunik ullaangujuq, suli uqausirikkanirniarattigu unnusaujuq, titiraqtainnarijjaanginnakkit kajusisimattiaqtut. Kisianili uqakkannirumavugu tamakkua kajusititauqattaqtut Katimajinut − amisualuummatalu − piliriqatauninginni pingasuujuqtunik nunaqaqqaaqtumiiniit katujjiqatigiit, ministaup nirrivinganniingaaqsimajut arraaguuk marruuk aniguraimmata, angijuqqautinik ukiuqtaqtumi marruunnik pingasunilluunnit arraagutamaat katimavattut, atunillu pilirijinik tikkuaqsisimallutit Taanna − ullaak tusaqqaujavut − ajjiunngittuq ajurissimanngittunit qanuittutuinnarnit silarjuamiittumit timiunirmit.
Piqataugunnannguataqsinnalauqsimammijunga, Ministuulunga Maligaliurvijjuarmi, piqataujunnaqtungalu sivulliqpaami ukiuqtaqtumi Katimajinginni Ministanit marruunnik ukiunnik ilisimaliqtillunga katimajit saqqilauqtillugiulauqsimajuq. Kanataup Gavamakkungit katimatittilauqsimammijut iqalunni. Upinnallarilauqsimajuq pingasuulluta arnaulluta taikani Ukiuqtaqtumi Katimajiuqataulluta. Ministait Inulirijituqakkunni Jain Situuvut, Miali Saiman, Kanatamilu Kiggaqtuiji Ukiuqtaqtumu ammalu uvanga Sivulliqpaangullunga Arnaullunga Maligaliuqtijjuangulauqsimajunga Nunavummut.
Ukiunut avatinut aniguqtunut amisut Inuit takunnannguaqtaminik uqausiqaqsimammata assuruqsimajuqpaaluullutillu Ukiuqtaqtumi Katimajiunirmit saqqiinasuarninginni suli maannamut assuruqattaqtut − piujualunni sivunittinni Ukiuqtaqtumi saqqiinasuaqattarngata ammalu Inuqutinginnut. Uqaqqaummigatta ullumiujuq Inuit Katimajirujuuqattaqtut Sivukkaqtailimaliqtut tamatuminga asuruutiuqattaqsimajumit, kisianili isulittilirlunga ilisaqsiqaarumagama marruunnik pilirijumarijualuunnik assuruqattaqsimajuunnik kajusitittinasuaqtutik Ukiuqtaqtumi Katimajinik, kisianili qunuumminaqtuq aippanga Inuugunniilauqsimammat − Uatu silipsanku ammalu Tiuri Vinji. Quviasuutiqarnitinni nalliuniqsiunnitinnillu, iqqaumainnaqattaqtavut uvaniiqataujunnangittut maanna kinguniqanaattiaqtugillu.
Qujannamik.